بورس انرژی چیست؟

موقعیت استراتژیک ایران به‌عنوان یکی از بزرگترین دارندگان ذخایره هیدروکربوری در دنیا با توجه اسناد بالادستی و سند چشم‌انداز کشور، نیازمند یک بازار به‌منظور قیمت‌گذاری و معاملات در حوزه‌ی حامل‌های انرژی و صنعت برق و ایجاد بسترهای معاملاتی توسط سرمایه‌گذران خارجی می‌باشد. بورس انرژی ایران دارای 3 بازار فیزیک، مشتقه و فرعی است که در بازار فیزیکی 3 تابلو برق، نفت و سایر حامل‌های انرژی وجود دارد. در بازار مشتقه 3 تابلوی قراردادهای سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله می‌یاشد. پذیرش کالاها در بازار فیزیکی بسته به آنکه آنها در گروه اصلی یا مشابه قرار بگیرند توسط هیات پذیرش یا کمیته عرضه صورت می‌گیرد. قابل ذکر است که درحال حاضر اوراق بهادار مبتنی بر کالا (از جمله قرارداد سلف موازی استاندارد) در بازار مشتقه بورس انرژی، بر روی دارایی‌های پایه‌ای صادر می‌شود که در بورس مورد پذیرش قرار گرفتند یا دارای بازار نقدشوندگی هستند. برای استفاده از تمامی قابلیت‌ها، اطلاعیه‌ها و اخبار بورس انرژی کافیست به تارنمای بورس انرژی به آدرسwww.irenex.ir مراجعه فرمایید.

مزایای بورس انرژی

1- بخشودگی ده درصد(۱۰%) از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهای پذیرفته شده در بورس‌های کالایی
2- معافیت مالیاتی معاملات قراردادهای آتی
3- عدم نیاز به برگزاری مناقصه و مزایده برای خرید و فروش کالاهای پذیرفته‌شده در بورس¬های کالایی توسط وزارت خانه¬ها و دستگاه‌های دولتی و عمومی و دستگاه‌های اجرایی خروج کالای پذیرفته شده در بورس را از نظام قیمت¬گذاری
4- ایجاد بازاری قانون¬مند و سازمان¬یافته جهت تسهیل داد و ستد کالاها
5-کشف شفاف قیمت کالاها بر اساس تعامل و تقابل عرضه و تقاضا و نیاز بازار

بازارهای بورس انرژی

همانطور که در قسمت بالا اشاره شد، بوری انرژی دارای 3 بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی است که در زیر در مورد هرکدام به اختصار توضیح می‌دهیم.

همانطور که در قسمت بالا اشاره شد، بوری انرژی دارای 3 بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی است که در زیر در مورد هرکدام به اختصار توضیح می‌دهیم.

1- بازار فیزیکی

در بازار فیزیکی بورس انرژی روند بر این اساس است که خود کالاهای قرارگرفته در لیست پذیرفته شده‌های بورس معامله می‌شوند، البته نحوه معامله هریک از کالاها در بازار فیزکی بورس انرژی با یکدیگر تفاوت دارد. در بازار فیزیکی 3 تابلو معاملاتی نفت و گاز، برق و سایر حامل‌های انرژی را شامل می‌شود. برطبق قانون دریافت موافقت پذیرش کالا در بازار فیزیکی معمولا حدود 35 روز بعد از ارسال درخواست پذیریش به همراه مدارک و مستندات به بورس انرژی انجام می‌گیرد. درصورت پذیرفته شدن تمامی درخواست، کالاها در ابتدا به 2 دسته‌ی کالای اصلی و کالای مشابه تقسیم‌بندی می‌شوند و هریک به کمیته‌ی مشخصی برای قرارگیری در بورس انرژی ارسال می‌شوند.

به صورت خلاصه در مورد عرضه و خرید در بورس انرژی ایران، 4 نوع قرارداد در بازار فیزیکی وجود دارد، که در زیر به آنها می‌پردازیم:

الف) قرارداد نقدی

براساس قرارداد نقدی، پرداخت مبلغ کالای مورد معامله و هم‌چنین تحویل آن در زمان معامله و طبق قوانین و مقررات تسویه و پایاپای بورس انرژی انجام می‌گیرد.

ب) قرارداد نسیه

به قراردادی گفته می‌شود که در بازار فیزیکی بورس کالا انجام می‌شود و در این نوع قرارداد کالای موردنظر در زمان معامله تحویل داده می‌شود اما مبلغ کالای مورد معامله در تاریخ سررسید که در متن قرارداد ذکر شده است پرداخت می‌شود.

ج) قرارداد سلف

قرارداد سلف دقیقا روبروی قرارداد نسیه قرار‌ می‌گیرد به‌صورتی که تمام مبلغ قرارداد در ابتدای معامله تمام و کمال دریاف می‌شود و کالای مورد معامله در تاریخ سررسید موردنظر تحویل خریدار داده می‌شود.

د) قرارداد کشف پریمیوم

این نوع قرارداد که در بازار فیزیکی بورس انرژی انجام می‌پذیرد بدین صورت است که مابه‌التفاوتی که مورد وفاق طرفین است در ابتدا مورد معامله قرار می‌گیرد، این مابه‌التفاوت کاملا توافقی است و توسط طرفین اعلام می‌شود، پس از معامله این میزان، کالای موردنظر در تاریخ سررسید ذکر شده در قرارداد و باتوجه به قیمت نهایی یا روز کالا، تحویل داده شده و تسویه به‌صورت کامل انجام می‌شود.

2- بازار مشتقه

مهم‌ترین تفاوت بازار مشتقه بورس انرژی با بازار فیزیکی در این است که در بازار فیزیکی خود کالا مورد معامله قرار می‌گیرد اما در بازار مشتقه، اوراق بهادار دربرگیرنده کالا معامله می‌شود. در بازار مشتقه ما با 3 نوع قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله مواجه هستیم که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.

الف) قرارداد سلف موازی استاندارد

در این نوع قرارداد دارایی پایه به صورت کامل مشخص می‌شود و بخشی از آن بر اساس متن قرارداد سلف موازی به فروش خواهد رسید، مهم‌ترین نکته در این است که وجه قرارداد و هم‌چنین دارایی پایه بایستی در زمام معامله و مطابق با با زمان‌بندی مشخص شده در مشروح قرارداد به‌صورت کامل پرداخت شود. قرارداد سلف موازی استاندارد قابلیت واگذاری به غیر را دارد.

ب) قرارداد آتی

اساس قرارداد آتی براساس آینده است، بدین صورت که این قرارداد یک توافق بین خریدار و فروشنده است که کالا یا کالاهای مشخحص در زمان از پیش تعیین شده اما به قیمت فعلی و کنونی در تاریخ سررسید قرارداد به خریدار تحویل داده می‌شود. برای انجام پذیرفتن این قرارداد باید وجهی به عنوان وجه تضمین که با توجه به شرایط بازار تعیین می‌ گردد، نزد اتاق پایاپای به ضمانت گذاشته می‌شود.

ج) قرارداد اختیار معامله

قراردادهای اختیار به 2 نوع اختیار خرید یا اختیار فروش تقسیم بندی می‌شوند، بدین صورت که فروشنده تعهد می‌دهد که بخش مشخصی از دارایی پایه را در صورت تقاضای خریدار، معامله کند. علاوه بر این فروشنده در مقابل مبلغی که از خریدار دریافت کرده است را تحت عنوان وجه ضمانت یا تضمین نزد کارزار یا اتاق پایاپای نگهداری می‌کند.

برای معامله در بورس انرژی چه باید کرد؟

برای فعالیت در بازار انرژی باید کد معاملاتی مخصوص بورس انرژی را فقط و فقط از کارگزاری‌هایی که مجوز خرید و عرضه در بورس انرژی را دارند دریافت نمایید، لازم به ذکر است که کد معاملاتی بورس‌های اوراق، کالا و انرژی از یکدیگر متفاوت است. اما امکان دریافت کد معاملاتی و ثبت خرید برای اشخاص حقوقی در بازارهای داخلی شامل هردو بازار برق و فیزیکی امکان‌پذیر است اما در مورد بازار بین‌الملل شرایط خاصی وجود دارد.

خریداران در بازار فیزیکی به 2 بخش رینگ داخلی و بین‌المللی تقسیم بندی می‌شود.

رینگ داخلی: اشخاص حقوقی تولیدی دارای پروانه بهره‌برداری مرتبط
رینگ بین‌المللی: اشخاص حقوقی تولیدی و بازارگانی ( داخل یا خارج از ایران)

در بازار برق نیز خریداران به 2 بخش تقسیم می‌شوند:

بازار مصرف‌کنندگان بزرگ برق: تمامی مصرف‌کنندگان برق که مصرغ آنها بالای 5 مگاوات در ساعت است.
بازار عمده‌فروشی برق: این بازار شامل شرکت‌های توزیع و شرکت‌های خرده‌فروشی برق می‌شود.

سوالات متداول